Thérèse Desqueyroux, boek, film of beide

“Een mooie film”, dat was de reactie van iedereen op 17 maart jl. tijdens de nazit van de avant-première, die Filmhuis De Keizer jaarlijks organiseert in samenwerking met de Alliance Française Deventer. Dit jaar was dat Thérèse Desqueyroux, de laatste film van de onlangs overleden regisseur Claude Miller naar een roman uit 1927 van François Mauriac. Een paar dagen later verscheen in NRC Handelsblad een recensie die weinig heel liet van de film: de recensent noemde de twee hoofdpersonen bleek en oninteressant en verwees naar de roman, waar de film niet aan zou kunnen tippen.

François Mauriac 

Het boek
Ik herinnerde me vaag dat ik vijftig jaar geleden nogal onder de indruk was van de roman. Reden genoeg om de livre de poche uit 1961 uit mijn boekenkast te halen om het verhaal te herlezen. En ik heb het boek weer in één adem uitgelezen. De film vertelt hetzelfde verhaal als de roman, maar op een heel verschillende manier. Ik geef eerst  een samenvatting van het verhaal, dat speelt in de jaren twintig van de 20ste eeuw in een milieu van rijke grootgrondbezitters in Les Landes, het uitgestrekte pijnboomgebied ten zuiden van Bordeaux. De hoofdpersoon, Thérèse, is een intelligente, levenslustige jonge vrouw, die zich laat begraven in een gearrangeerd huwelijk met Bernard Desqueyroux, een grootgrondbezitter, die niets liever doet dan jagen in zijn uitgestrekte bossen. Het duurt niet lang of Thérèse verveelt zich te pletter en zonder veel bijgedachten doet ze een poging haar man te vergiftigen. Alle familieleden leggen valse verklaringen af om de eer van de familie te redden met het resultaat dat Thérèse gerechtelijk niet vervolgd wordt.

De film
De film volgt de roman haast letterlijk, maar doet een belangrijke verteltechnische ingreep door het verhaal van voor naar achter in chronologische volgorde te vertellen. Meer dan de helft van de roman echter bestaat uit een lange flashback, waarin Thérèse tijdens haar reis van het gerechtshof naar huis terugblikt op haar leven en het schandaal dat ze veroorzaakt heeft. Ze reflecteert voortdurend over haar motieven zonder er zelf achter te komen. Ook stelt ze zich voor hoe ze door haar echtgenoot ontvangen zal worden en wat ze tegen hem zal zeggen. De lezer krijgt zo een indringend psychologisch portret van Thérèse. En hoewel de film (gelukkig) een spaarzaam gebruik maakt van een voice over, gaat veel van de kracht van dit portret verloren.

Vanaf 21 maart in de bioscoop: Thérèse Desqueyroux

Daar staat tegenover dat er in de film prachtige opnames voorkomen: oude auto’s uit de jaren twintig; onvergetelijk is de opname van de brandweer die met paard en wagen uitrukt om een bosbrand te bestrijden. Ik heb tijdens de vertoning van de film de toeschouwers in de zaal een paar keer in de lach horen schieten.  De regisseur weet ook een paar grapjes te maken in de film, en humor, dat hoef je van de oerkatholieke François Mauriac niet te verwachten.

De conclusie
Roman en film vertellen hetzelfde verhaal op heel verschillende wijze. Het proza van Mauriac is weergaloos net als de beelden van Miller. Psychologisch graaft de roman dieper en zit verteltechnisch geraffineerder in elkaar dan de film. De film is oppervlakkiger (en dat is naar mijn mening onvermijdelijk bij elke boekverfilming), maar zeker de moeite waard en een mooie aanleiding om de roman te (her-) lezen.

Jan Foeter