Franse gedichten vertaald en gezongen

Traduire c’est trahir (vertalen is verraden). Als dit gezegde al opgaat voor proza, voor poëzie geldt het des te sterker. Als de vertaler tenminste recht wil doen aan het origineel, zowel qua inhoud als qua vorm. Een gedicht vertalen is op eieren lopen. De inhoud van een gedicht kan al onoverkomelijke problemen opleveren: de meeste gedichten zijn vatbaar voor meer dan één interpretatie en de vertaler mag hopen dat zijn versie evenveel ruimte biedt.

Het vertalen van een vormvast gedicht is een heidens karwei: de vertaler is genoodzaakt ritme en rijm zoveel mogelijk met het origineel overeen te laten komen. Kortom: een vertaler van poëzie moet van puzzelen houden en veel geduld hebben. Maar als het dan lukt, kan hij zich met recht op de borst slaan. Een vormvast gedicht uit het Frans vertalen levert een extra probleem op: de klemtoon van Franse woorden valt altijd op de laatste lettergreep, zodat vrouwelijke rijmen vrijwel uitgesloten zijn (bij een vrouwelijk rijm valt de klemtoon op de voorlaatste lettergreep van het rijmwoord, bijvoorbeeld wagen). Toch zijn diverse vertalers erin geslaagd Franse poëzie in het Nederlands om te zetten. Ik noem er een paar:

1. Ernst van Altena met de vertaling van de gedichten van François Villon uit het middel Frans en uit het Bargoens en van een aantal chansons van Jacques Brel (een chanson is een gezongen gedicht). Villon leefde in de 15de eeuw. Van Altena heeft ook een bundel vertaalde poëzie op zijn naam staan van occitaanse troubadours. Titel: Daar ik tot zang wordt aangespoord. 
2. Paul Claes heeft een lijvige bundel samengesteld van 100 uit het Frans vertaalde gedichten, van de Middeleeuwen tot en met de 20ste eeuw met een interessante inleiding bij elke dichter. Titel van de bundel: De Tuin van de Franse Poëzie.



De bloemen van het kwaad

3. Petrus Hoosemans met de vertaling van een aantal gedichten uit de bundel Les Fleurs du Mal van de 19de eeuwse dichter Charles Baudelaire.
4. Koen Stassijns vertaalde een aantal gedichten van Victor Hugo onder de titel: De Mooiste van Victor Hugo.
5. Een aantal gedichten van de 20ste eeuwse dichter Jacques Prévert is vertaald door Wim Hofman. De titel van deze bundel verwijst naar één van de vertaalde gedichten: We Schilderen een Vogel.
6. Er bestaat ook een vertaling van Gedichten van Rutebeuf, gebloemleesd en geannoteerd door Clem Schouwenaars. Rutebeuf is een Middeleeuwse dichter.
7. Ook de fabels van Jean de la Fontaine zijn vertaald door M.G.L van Loghem of nagevolgd door de dichterdominee J.J.L. ten Kate. Beide uitgaven zijn verluchtigd met prenten van Gustave Doré.
8. Een bundel Moderne Franse Poëzie van diverse vertalers is samengesteld door Guus Luijters.

In de regel zijn in bovengenoemde publicaties het Franse gedicht en de vertaling in het Nederlands naast elkaar afgedrukt.

  

Ik heb aan den lijve ervaren hoe lastig het is een gedicht uit het Frans te vertalen, toen ik voor een programma van de Alliance Française Deventer in de Deventer Bibliotheek een paar gedichten waar ik geen vertaling van vond, zelf heb vertaald. Een van die gedichten staat hieronder. Het is van de surrealistische dichter Robert Desnos.

La Fourmi	De Mier
Une fourmi de dix-huit mètres               Avec un chapeau sur la tête Ça n'existe pas ça n'existe pas Une fourmi traînant un char Plein de pingouins et de canards Ça n'existe pas ça n'existe pas Une fourmi parlant français Parlant latin et javanais Ça n'existe pas ça n'existe pas Et pourquoi pas ?	Een mier van minstens achttien meter Op zijn kop een bisschopsmijter Dat bestaat toch niet dat bestaat toch niet Een mier die speelt voor paard en wagen En pinguïns op zijn rug kan dragen Dat bestaat toch niet dat bestaat toch niet Een mier die zich bedient van Frans Maar ook van Russisch en Japans Dat bestaat toch niet dat bestaat toch niet En waarom niet?

La Fourmi/De Mier is één van de gedichten die op maandag 11 februari 2013 ten gehore zullen worden gebracht in de Deventer Bibliotheek. In samenwerking met de Alliance Française Deventer wordt daar om 20.00 uur een programma gepresenteerd met vertaalde (Franse) gedichten, die op muziek gezet zijn en gezongen worden door populaire zangers als Brassens en Barbara. La Fourmi wordt gezongen door Juliette Gréco. Het programma heet: Poésie & Chanson.

Jan Foeter