B.B.B., drie groten van het Franse Chanson

Liefhebbers van het Franse chanson konden in de herfst van 2012 goed aan hun trekken komen. In elke herfstmaand werd een Franse zanger gepresenteerd in de Bibliotheek Centrum. Het initiatief daartoe was genomen door de afdeling Deventer van de Alliance Française. Na een korte inleiding werd een concertregistratie op dvd  vertoond van een topper van het Franse chanson, in september Jacques Brel (1929-1978), in oktober Georges Brassens (1921-1981) en in november Barbara (1930-1997). Alle drie hebben ze een moeizame start gekend in de jaren vijftig en alle drie zijn ze in korte tijd razend populair geworden, niet alleen in Frankrijk, maar ook daarbuiten. En alle drie vertegenwoordigen ze het “literaire” chanson, maar dat is eigenlijk een merkwaardige term, want elk chanson is in de eerste plaats een gedicht. Alle drie zijn ze “auteur-compositeur-interprète”, dat wil zeggen, ze schrijven zelf de teksten, zetten die op muziek en zingen die.  En alle drie behoren ze tot mijn persoonlijke favorieten en ik heb ze alle drie in levende lijve op het toneel gezien.

Jacques Brel

Van deze drie “chanteurs” is de francofone Vlaming Jacques Brel in Nederland het bekendst. Afkomstig uit de Brusselse bourgeoisie richt hij zijn satirische pijlen op diezelfde bourgeoisie: wie kent nou niet zijn venijnige Les Bourgeois, een chanson dat hij ook in het Nederlands heeft gezongen in de vertaling van meester-vertaler  Ernst van Altena. Daarnaast heeft hij vaak over de liefde gezongen; vaak stelde een aanbeden vrouw teleur (bijvoorbeeld Madeleine, die hem een blauwtje liet lopen), maar hij kon ook met tederheid over een geliefde zingen (Marieke, het enige chanson, dat hij gedeeltelijk in het Vlaams zingt). Toen een paar jaar geleden het mooiste chanson gekozen werd eindigde zijn  Ne me quitte pas op de eerste plaats. Elke keer als ik het hoor, ontroert het me.

Georges Brassens

Qua presentatie is er geen groter contrast denkbaar dan tussen Jacques Brel en Georges Brassens. Brel onderstreept elk woord met expressieve mimiek en heftige gebaren, Brassens staat roerloos op het toneel en kan zo nu en dan, als hij iets ondeugends heeft gezongen, een malicieuze glimlach niet onderdrukken. Ook hij bestookt de burgerij met satirische teksten, bijvoorbeeld in Le gorille, een hilarische aanklacht tegen de doodstraf toen deze in Frankrijk nog niet afgeschaft was. Maar daarnaast ook vertederende chansons over liefde (Les sabots d’Hélène) en vriendschap (Chanson pour l’Auvergnat). In veel van zijn chansons belijdt hij een persoonlijk individualisme (La mauvaise réputation). Zijn vermogen zich in te leven in andere mensen is ongeëvenaard (La complainte des filles de joie).

Barbara is haar zangloopbaan begonnen met het zingen van Brel en Brassens, maar haar doorbraak kwam pas toen ze haar eigen nummers bracht. Met haar ijle stem weet ze op sensitieve, ja vaak sensuele wijze haar publiek te veroveren. Naar haar kijken op filmdoek levert een intieme ervaring op, meer nog dan op toneel. Je bent als toeschouwer heel dichtbij en het is erg moeilijk om haar verleidingskunsten te weerstaan, zeker als er een close up van haar optreden is gemaakt. Ook zij bezingt diverse aspecten van de liefde, bijvoorbeeld in Pierre, dat hoofdzakelijk bestaat uit geneurie over haar geliefde die ze thuis opwacht en die ze allerlei alledaagse dingen wil zeggen. In Nantes zingt ze over de dood van haar vader en dat chanson kan ik haast niet met droge ogen beluisteren.

Jan Foeter